Wet zorg en dwang (Wzd)

Onvrijwillige zorg is zorg die volgens de zorgprofessionals noodzakelijk is om de cliënt of zijn omgeving te beschermen, maar waar de cliënt en/of zijn vertegenwoordiger zich tegen verzet. De onvrijwillige zorgmaatregel kan over van alles gaan, bijvoorbeeld: verplicht bepaalde medicijnen innemen, geen sigaretten in eigen beheer mogen hebben, verplicht met bedhekken omhoog slapen of de afspraak dat de deur van de kledingkast op slot moet.

Onvrijwillige zorg mag alleen gegeven worden als de cliënt onder de Wzd valt. Dit is het geval als een cliënt een indicatie vanuit de Wet langdurige zorg (Wlz) heeft op grond van een psychogeriatrische aandoening of een verstandelijke beperking. Ook voor cliënten met een ‘gelijkgestelde aandoening’ kan de de Wzd van toepassing zijn. Voorwaarde is dat een ter zake kundige arts een zogeheten ‘reikwijdteverklaring’ invult.

Als aan deze voorwaarden is voldaan, is dat nog geen reden om zomaar onvrijwillige zorg toe te passen. Integendeel, de Wzd verwacht dat alle partijen zich eerst inspannen om het probleem en/of het verzet op te lossen met vrijwillige zorg of alternatieven. Is dit niet mogelijk? Pas dan wordt onvrijwillige zorg overwogen en dient het stappenplan van de Wzd gevolgd te worden.

Het stappenplan zorgt ervoor dat de inzet van onvrijwillige zorg zo zorgvuldig mogelijk wordt overwogen. De cliënt en/of vertegenwoordiger worden nauw betrokken bij dit proces. Zowel bij de afweging om onvrijwillige zorg toe te passen als bij de wettelijk vastgelegde evaluatiemomenten. Ook worden deskundigen betrokken die niet direct bij de zorg betrokken zijn, om mee te beoordelen of er echt geen alternatieven zijn voor onvrijwillige zorg. Een voordeel is dat zij een frisse blik hebben omdat ze de cliënt niet kennen. Daarbij komt steeds de vraag terug: is de onvrijwillige zorg nog steeds noodzakelijk?

Bij bepaalde vormen van zorg moet het stappenplan ook doorlopen worden als er géén verzet is van de cliënt of de vertegenwoordiger. Dat is het geval als de cliënt de situatie zelf niet meer begrijpt en geen instemming kan geven (in de wet heet dit ‘wilsonbekwaam ter zake’). Deze uitzondering geldt bij de volgende zorgvormen:

• de inzet van bepaalde medicijnen bij de behandeling van psychiatrische aandoeningen en psychologische problemen (psychofarmaca);

• als de cliënt wordt afgezonderd of beperkt in zijn of haar bewegingsvrijheid, bijvoorbeeld door een gordel in de stoel.

Voor meer informatie over het stappenplan zie: www.dwangindezorg.nl/wzd/onvrijwillige-zorg/stappenplan

In de praktijk kan het streven naar vrijheid ‘schuren’ met de veiligheid van de cliënt. Stoppen met een bedhek bij iemand die een verhoogd valrisico heeft kan bijvoorbeeld leiden tot onveilige situaties. Anderzijds kan een cliënt maatregelen om de veiligheid te bevorderen ervaren als een beperking van de vrijheid. Die maatregelen kunnen ook een negatieve invloed hebben op het (mentaal) welzijn. Door cliënten en vertegenwoordigers in deze afwegingen te betrekken, wordt de balans tussen de veiligheid van de cliënt (en diens omgeving), diens vrijheid en de kwaliteit van leven zo goed mogelijk bewaakt.